در سایه رشد فناوری، توسعه شهری و پیشرفت‌های پزشکی، شاید فکر کنیم که نظام سلامت در ایران بی‌نقص است و نیازی به بهبود ندارد؛ اما اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، واضح است که بخش مهمی از زنجیره سلامت و بهداشت، یعنی «بهداشت پیشگیرانه» نادیده گرفته شده است. سیاست پیشگیرانه در حوزه سلامت، به‌ویژه در مناطق محروم که با معضل امکانات و تجهیزات حداقلی و همچنین مشکلات اقتصادی روبه‌رو هستیم، رویکرد مناسبی به نظر می‌رسد. در این مطلب ابتدا به بررسی تا اهمیت پیشگیری در امر بهداشت می‌پردازیم. سپس چند راهکار عملی، برای افزایش سطح بهداشت مناطق محروم را ارائه می‌دهیم.
بهداشت پیشگیرانه چیست؟
بهداشت پیشگیرانه (Preventive healthcare) مجموعه اقداماتی است که از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی برای جلوگیری از بروز بیماری‌ها و ابتلای افراد انجام می‌شود. کاهش پیامد بیماری‌ها و درنتیجه جلوگیری از رشد آسیب‌های روانی حاصل از هر بیماری، از مزیت‌های بهداشت پیشگیرانه است.طبق گزارش‌های موجود، در ایران این مسئله در بسیاری از نقاط نادیده گرفته شده است. به‌عنوان‌مثال، ۸درصد از کودکان زیر ۱۲ سال دچار سوءتغذیه هستند. طبق آمارهای سازمان خواربار جهانی، بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار ایرانی، دچار سوءتغذیه بودند. همچنین طبق همین آمار، در این سال‌ها ۳۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر، از ناامنی غذایی متوسط یا شدید رنج می‌بردند. در نتیجه ناتوانی و ضعف در تشخیص بهنگام بیماری‌ها از یک سو و فقدان آموزش مناسب و پوشش درمانی مناسب از سوی دیگر، مثال‌های بارزی برای توجه هرچه بیشتر به بهداشت پیشگیرانه در مناطق محروم هستند. بااین‌حال، مانند بسیاری دیگر از مدل بهداشتی، این مدل در مناطق محروم با ضعف‌های شدیدی روبه‌رو است؛ اما چرا؟!
پیشگیری بهتر از درمان است!
در جواب به این سوال که «چرا مناطق محروم و کم‌برخوردار نسبت به سایر مناطق با ابعاد بزرگ‌تری از ضعف در بهداشت پیشگیرانه مواجه‌اند؟» می‌توان به دلایل زیر اشاره کرد:
- توان مالی پایین خانواده‌ها و اولویت پایین بهداشت: اقتصاد ضعیف در این مناطق باعث شده تا مسائل بهداشتی از اولویت خارج بشوند. این کار موجب اولویت پیداکردن درمان فوری به رویکرد پیشگیرانه شده است.
- در دسترس نبودن مراکز بهداشت: یکی از مهم‌ترین و جدی‌ترین مشکلات مناطق محروم، دسترسی‌نداشتن به مراکز درمانی و بهداشتی است.
- آگاهی پایین افراد در مواجهه با لزوم سلامت پیشگیرانه: بهبود وضعیت سلامت پیشگیرانه در کشور، در قدم اول مستلزم افزایش آگاهی افراد نسبت به آن است. اگر شخصی نسبت به این مسئله آموزشی ندیده باشد نمی‌توان انتظار داشت که بهداشت پیشگیرانه را رعایت کند.
- لزوم هماهنگی بین چند بخش: بهداشت پیشگیرانه نیازمند هماهنگی میان آموزش، محیط‌زیست تغذیه، بهداشت روان، و خدمات پزشکی است. در مناطقی که هر یک از این زیرساخت‌ها ضعیف باشند، این هماهنگی به‌سختی شکل می‌گیرد.
بنابراین، عوامل گفته شده در کنار یکدیگر، موجب موکول‌شدن مواجهه ساده با یک بیماری قابل‌پیشگیری به زمان دیگر و تبدیل‌شدن آن به یک مشکل و بیماری مزمن و جدی‌تر می‌شوند. هزینه‌ها افزایش‌یافته و بار مسئولیت خدمات پزشکی با کمترین تجهیزات ممکن، سنگین‌تر می‌شود.
چگونه از معضلات بهداشتی پیشگیری کنیم؟
بخش‌هایی از نظام سلامت که باید قبل از بروز بیماری‌ها عمل کنند. از مهم‌ترین این اقدامات آموزش پیش از ابتلا افراد به بیماری‌ها، انجام چکاپ، بررسی‌های مداوم، توجه به تغذیه افراد در جهت حذف فاکتورهای مضر غذایی، ایجاد آگاهی نسبت به واکسیناسیون و اصول اولیه مقابله با بیماری‌ها هستند. در بسیاری از مناطق محروم ایران، این موارد به‌طورکلی انجام نمی‌شوند و یا حتی در صورت توجه، بسیار سطحی انجام می‌شوند.
به‌عنوان‌مثال، یکی از عوامل مهم و اساسی در بهداشت پیشگیرانه، غربالگری کودکان به‌وسیله تمرکز بر مادران در هنگام بارداری و ارائه مکمل‌های تغذیه‌ای به آنان و نیز آموزش آنان است. اما متأسفانه هنگامی که این شاخص‌ها کمتر موردتوجه قرار گیرند، بیماری‌های قابل‌پیشگیری ظهور می‌کنند که تبدیل به مشکلات پیچیده‌تر می‌شوند.
همچنین از بعد مالی نیز این شاخص‌ها می‌توانند کمک شایان توجهی به اقتصاد کشور کنند؛ به‌طوری‌که هزینه‌های مربوط به‌سلامت را کاهش دهند. نکته‌ای که اغلب مورد غفلت واقع می‌شود.
راهکار نهایی برای بهبود شرایط
اگر بخواهیم این حلقه گمشده زنجیره سلامت؛ یعنی همان بهداشت پیشگیرانه را فعال کنیم و کیفیت سلامت را در مناطق محروم ارتقا دهیم، چند راه‌حل وجود دارد:
۱- تقویت مراکزی در راستای ایجاد خدمات پیشگیرانه
می‌توان با تجهیزکردن مراکز بهداشت، تربیت نیروی متخصص در راستای ترویج فرهنگ سلامت پیشگیرانه و نظارت مستمر خدمات آنان، مراکز سلامت در مناطق محروم را تجهیز کرد.
۲- افزایش آگاهی عمومی و آموزش سلامت
آموزش مهارت‌هایی مثل تغذیه سالم، بهداشت محیطی، خودمراقبتی، کنترل استرس و پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر می‌تواند راهکار بعدی باشد. جامعه‌ای که بداند چگونه از سلامت خود محافظت کند، دیرتر به مراکز درمانی نیاز پیدا می‌کند. به قول همان جمله معروف: «پیشگیری بهتر از درمان است!»
۳- پوشش کامل خدمات اولیه در مراکز و خانه‌های بهداشت
واکسیناسیون، تغذیه مادر و کودک، بررسی‌های دوره‌ای و توجه هرچه بیشتر به عوامل محیطی مثل کیفیت آب شرب و محیط تماس، از جمله مواردی هستند که باید به‌عنوان بخشی از خدمات پیشگیرانه در جای‌جای مناطق کم‌برخوردار انجام شوند.
۴- استفاده از نوآوری و مشارکت محلی
همراه و همگام با تمام موارد گفته شده، توجه به ایده‌های نوآورانه با هدف حل مشکلات سلامت در مناطق محروم موثر باشد. برای مثال می‌توان به‌وسیله ایجاد فراخوان در محیط‌های آموزشی مانند دانشگاه‌ها نسبت به ارائه راهکار برای افزایش وضعیت سلامت افراد در این مناطق، گام مهمی در استفاده از نبوغ جوانان کشور و ارتقای کیفیت سلامت برداشت.
هر گامی که در مسیر پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها برداشته شود، به نجات جان انسان‌ها در بعد فردی و ساخت جامعه‌ای سالم‌تر با آینده‌ای روشن‌تر در ابعاد اجتماعی کمک می‌کند. شاید بهداشت پیشگیرانه از مباحثی باشد که به آن کمتر پرداخته شده است؛ اما بدون آن نظام سلامت هر کشوری با مشکل مواجه است.
پیشگیری در بهداشت، عملی‌ترین راه افزایش سلامت مناطق محروم
در ایران، این موضوع سلامت در بسیاری از مناطق محروم اهمیت بیشتری پیدا کرده است؛ جایی که به دلیل نبود زیرساخت‌های ابتدایی لازم در مقایسه با مناطق شهری، معضل اجتماعی بزرگی را باعث شده است. حال اگر بتوانیم در برنامه‌ریزی‌ها در کشور، بهداشت و بهداشت پیشگیرانه را به رأس امور موردتوجه انتقال دهیم، می‌توانیم کیفیت زندگی در این مناطق را به طور چشمگیر ارتقا دهیم.
شاید اکنون زمان آن باشد که درصد بیشتری از توجهمان در حیطه سلامت را به پیشگیری معطوف کنیم، جایی که صرف هزینه‌ها کمتر، ضریب تاثیر بیشتر و زمان صرف شده بهینه‌تر خواهند بود. در رویداد ملی رعنا، ما پذیرای محصولات، خدمات و حتی ایده‌هایی که در راستای کمک به مناطق محروم کشورمان باشند، هستیم. برای ثبت‌نام در این رویداد، همین حالا اقدام کنید!
منبع ۱ . منبع ۲ . منبع ۳ . منبع ۴
