«عدم وجود پزشک» اولین نکته‌ای‌ست که هنگام صحبت از مناطق محروم و کمبودهای آن، به ذهن می‌رسد. چرا که در بسیاری از مناطق کشورمان، افراد برای برخورداری از جزئی‌ترین درمان‌ها نیز باید کیلومترها راه بپیمایند. برای مثال تفسیر یک آزمایش خون و یا انجام مشاوره درمانی و در مواقعی امور اورژانسی مانند افت یا افزایش فشارخون، باعث جابه‌جایی‌های کلان افراد می‌شود. حتی بدون در نظر گرفتن اهمیت درمان‌های سرپایی اورژانسی که نبود آن فاجعه می‌آفریند. این جابه‌جایی‌ها هزینه زیادی در بر دارند. در نتیجه مفهومی مانند ویزیت آنلاین می‌تواند به‌عنوان راه‌حل مطرح شود.

استفاده از تکنولوژی در سال‌های اخیر در جهان گسترش فراوان داشته است. در کنار تمامی ویژگی‌های مثبتی که می‌توان برای اینترنت و تکنولوژی برشمرد، استفاده از آن در بحث بهداشت و درمان، مانند مسئله ویزیت آنلاین را هم می‌توان در نظر گرفت. اتفاقی که در بسیاری از کشور‌ها و حتی تا حدی در کشور خودمان هم در حال انجام است.

فاصله‌ای که ویزیت آنلاین می‌تواند کاهش دهد

سطح دسترس‌پذیری بهداشت و درمان در مناطق محروم برای افراد، به ۳ علت پایین است:

۱- مسافت زیاد تا مراکز درمانی

۲- کمبود پزشک متخصص

۳- هزینه بالای رفت‌وآمد و اتلاف وقت

حال امکان انجام ویزیت آنلاین توسط پزشک، راه‌حلی است که تمامی چالش‌های بالا را به‌راحتی دور می‌زند. ویزیت برخط، عامل ارتباط ساده بین بیمار و پزشک است. ابزار موردنیاز برای انجام این ارتباط نیز در حال حاضر تا حد زیادی برای اکثر افراد فراهم شده است. گوشی‌های موبایل معمولی نیز امکان اتصال به اینترنت و در نتیجه امکان برقراری ارتباط با هر شخص در هر نقطه‌ای از جهان را ایجاد کرده است. به‌عبارت‌دیگر:

«ابزار موجود است، بستر (برای ارتباط بین بیمار و پزشک) نیز باید موجود شود.»

ویزیت آنلاین و کاهش هزینه‌های درمان

هزینه‌های درمانی که روند دریافت خدمات قابل‌قبول پزشکی را مختل می‌کنند، شامل چند بخش مختلف هستند:

۱- هزینه ایاب‌وذهاب

۲- هزینه زمان صرف شده

۳- هزینه بالای ویزیت حضوری

۴- هزینه اقامت مسافران

طبیعتا با انجام ویزیت به‌صورت آنلاین، تمام این هزینه‌ها حذف می‌شوند به جز هزینه ویزیت حضوری که با هزینه کمتری جایگزین می‌شود؛ چرا که تعرفه ویزیت حضوری با ویزیت آنلاین، تفاوت فاحشی خواهد داشت. تصور کنید یک حساسیت پوستی ساده که با تجویز یک کرم، درمان‌پذیر خواهد بود، چه فرایند طولانی و هزینه‌بری را برای شخصی که در مناطق کم‌برخوردار زندگی می‌کند در پی خواهد داشت. یا مشکلاتی مانند بیماری‌های فصلی، بیماری‌های اطفال و مشکلات ساده گوارشی و…. بیماری‌هایی که پزشک می‌تواند از راه دور با بررسی‌های ساده دارو مورد نیاز را تجویز کند. تمامی این موارد، نشان‌دهنده اهمیت ویزیت آنلاین هستند.

ابعاد تاثیر ویزیت آنلاین بر بهداشت

نکته حائز اهمیت آن است که مشورت با پزشک (چه حضوری و چه برخط)، فقط برای درمان نیست و می‌تواند برای پیشگیری یا افزایش سطح بهداشت هم باشد. هنگامی که نشانه‌های بروز بیماری داریم و یا از لحاظ جسمی تغییرات در خلق‌وخو، گوارش و… را حس می‌کنیم؛ درمیان‌گذاشتن آن با پزشک می‌تواند از ابتلا به بسیاری از امراض در آینده جلوگیری کند. چه بسیار خود مراقبتی‌های ساده روزمره که بروز مشکلاتی مانند بیماری‌های قلبی، سرطان یا بیماری‌های جدی را در سنین بالا به تعویق می‌اندازند.

بنابراین، با ارتقای سطح درمان در کنار پیشگیری به‌وسیله استفاده از امکاناتی که تکنولوژی در اختیارمان گذاشته است، دستاورد بزرگ دیگری خواهیم داشت: افزایش سطح بهداشت. این دستاورد از چند نظر اهمیت دارد:

• کاهش میزان خوددرمانی‌های خطرناک
• پیشگیری از عفونت‌های ساده و قابل کنترل
• تشخیص زودهنگام بیماری‌ها
• کاهش یا توقف روند تشدید بیماری‌های پوستی، تنفسی یا گوارشی

این موارد در مناطقی که رعایت بهداشت محیط و تغذیه تحت‌تأثیر مشکلات اقتصادی است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. برای اینکه متخصصان می‌توانند در همان ویزیت آنلاین، راهکارهای عملی و قابل‌اجرا ارائه دهند. راهکاری عملی برای افزایش سطح کیفی بهداشت در مناطق محروم است؛ به‌قول‌معروف «با یک تیر، چند نشان می‌زنیم!»

مشکلات و موانع استفاده از ویزیت آنلاین در مناطق محروم

در راستای ایجاد بستر و زیرساخت برای ارتباط میان پزشکان و بیماران از راه دور، مخصوصا در مناطق محروم، با مشکلات و موانعی روبه‌رو خواهیم شد. مشکلاتی که بسیاری از آن‌ها ناشی از سطح پایین آگاهی و فرهنگ این مناطق است. از میان این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اینترنت ضعیف یا محدود

در بسیاری از مناطق محروم، تراکم دکل‌های مخابراتی کم بوده و در نتیجه اینترنت پر سرعت موجود نیست. مشکلی که به زیرساخت‌های منطقه‌ای مربوط می‌شود.

کمبود سواد دیجیتال

نبود دانش کافی برای استفاده از گوشی‌های موبایل هوشمند، به‌خصوص در افراد مسن، این روند را با مشکل جدی‌ای روبه‌رو می‌کند. در نتیجه، در وهله اول آموزش نیاز است.

بی‌اعتمادی اولیه

در ابتدای امر، بسیاری از افراد در برابر استفاده از خدمات ویزیت آنلاین مقاومت می‌کنند. تغییر برای بسیاری دشوار بوده و راه‌حل آن فرهنگ‌سازی و ایجاد فرهنگ استفاده از امکانات است.

محدودیت‌های تشخیصی

در بسیاری از موارد، تشخیص و درمان نیازمند ویزیت حضوری است. پزشک متخصص نمی‌تواند، تنها به‌وسیله ویزیت از راه دور نظر قطعی بدهد. 

نقش ویزیت آنلاین در توانمندسازی جامعه

نکته حائز اهمیت آن است که با ایجاد امکان ویزیت آنلاین و نیز ترغیب افراد به استفاده از این نوع درمان، سطح سواد سلامت نیز در افراد افزایش پیدا می‌کند. می‌توان گفت که نقش مردم در مراقبت از سلامت خودشان تغییر پیدا می‌کند؛ افراد برای ارتباط موثر با پزشک مجبور به توضیح علائم خود، پرسیدن سوال، کار با نسخه‌های دیجیتال و پیگیری روند درمان از راه‌های مختلف هستند. به‌عبارت‌دیگر نقش موثرتری در اصلی‌ترین و جنبه زندگی خود داشته باشند. این توانمندسازی در بلندمدت می‌تواند:

• هزینه‌های درمان را کاهش دهد.
• بار سنگین بیماری را از دوش افراد بردارد.
• کیفیت زندگی فردی را افزایش دهد.
• نیاز به مراجعه‌های غیرضروری را کاهش دهد.
• روند درمان را موثرتر کند.

این دقیقا همان چیزی است که می‌خواهیم در مناطق محروم ایجاد کنیم؛ توانمندسازی اجتماع افراد. به‌طوری‌که در کنار تمام مواردی که گفته شد، توانمندسازی جامعه همراه با افزایش سطح فرهنگ فردی و اجتماعی است. بنیادی‌ترین و مهم‌ترین موردی که در راستای بهبود سطح زندگی در هر جامعه‌ای به آن نیاز داریم، همین سطح بالای فرهنگ ذکر شده است.

تکنولوژی و اینترنت به کمک مناطق محروم می‌آید

امروزه در بسیاری از کشورهای جهان ویزیت به‌صورت برخط رایج است. افراد به‌راحتی با یک گوشی متصل به اینترنت می‌توانند با پزشکان متخصص در جای‌جای دنیا ارتباط برقرار کرده و چالش‌های سلامتی خود را عنوان کنند. در کشور ما نیز در سال‌های اخیر انواع استارتاپ‌های مرتبط شروع به فعالیت کرده و بر روی پلتفرم‌های مختلف واسطه میان بیمار و پزشک شده‌اند.

از سوی دیگر در مناطق محروم و کم‌برخوردار، افراد برای برخورداری از درمان مجبور به طی‌کردن مسافت‌های طولانی و پرداخت هزینه زیادی هستند. از میان هزاران مشکلی که این مناطق متحمل هستند، این مشکل از لحاظ اهمیت در صدر قرار می‌گیرد؛ بنابراین راه‌حل‌های مختلفی از سوی نهادهای مختلف تا کنون پیشنهاد و اجرا شده‌اند. برنامه‌ریزی برای ساخت و تجهیز مراکز درمان در این نقاط تا آموزش درمان و بهداشت به‌وسیله مأموران بهداشت و… همه‌وهمه رویکردهای عملی بوده‌اند.

چگونه ویزیت آنلاین به کمک مناطق محروم می‌رود؟

در دنیای امروز که ساده‌ترین مسائل و امور زندگی‌مان به اینترنت وابسته شده است، می‌توان از اینترنت و تکنولوژی به‌عنوان ابزار استفاده کرد؛ ایجاد امکان ویزیت از راه دور به‌وسیله اینترنت. این نوع ویزیت می‌تواند فاصله میان مردم و پزشکان را کم کند، هزینه‌های درمان را کاهش دهد، بهداشت خانواده‌ها را ارتقا دهد و کیفیت مراقبت درمانی را بالا ببرد. البته چالش‌هایی هم وجود دارد؛ اما مزایای آن به‌قدری زیاد است که این خدمات را به یکی از مهم‌ترین ابزارهای بهبود سلامت در مناطق محروم تبدیل می‌کند.

رویداد رعنا، در دومین رویداد خود با محوریت اصلی «سلامت» از متخصصین در حوزه برنامه‌نویسی و همچنین افراد در نظام بهداشت و درمان دعوت می‌کند تا راهکارهای عملی و ایده‌های نوین خود را دررابطه‌با بهبود سطح سلامت در مناطق محروم ارائه نمایند. یکی از موضوعات رعنا در دومین رویداد خود به طور خاص «ویزیت آنلاین» است. موضوعی که با گسترش اینترنت و تکنولوژی، جای کار بسیاری دارد. برای ثبت‌نام در دومین رویداد رعنا، همین‌الان اقدام کنید!
ثبت نام

منبع ۱ . منبع ۲

در اذهان عمومی واژه سلامت فقط مجموعه‌ای از مفاهیم مانند بیمارستان، تجهیزات درمانی، پزشکان متخصص و آزمایش‌های کنترلی را تداعی می‌کند؛ اما نکته مهم این است که سلامت فقط جنبه درمانی ندارد. در واقع جنبه دیگری نیز وجود دارد که همان آموزش بهداشت است. آموزش بهداشت به افراد به خصوص در مناطق محروم، مسئله‌ای بنیادی و حائز اهمیت است.

در شرایطی که بسیاری از نقاط در کشورمان دسترسی پایینی به امکانات و منابع درمانی دارند، جنبه‌ای از سلامت که به آموزش دانش ابتدایی بهداشت می‌پردازد، جنبه اساسی تلقی می‌شود. همین آموزش‌های ابتدایی می‌توانند تاثیر بسزایی در کیفیت سلامت فردی گذاشته و نیز در ابعاد اجتماعی نمایانگر شود.

بهداشت، یک دانش عمومی است؛ نه یک مهارت تخصصی

سواد در حیطه سلامت را می‌توان در ۲ شکل متفاوت جغرافیایی بررسی کرد؛

۱- سواد سلامت در مناطق شهری

۲- سواد سلامت در مناطق کم‌برخوردار

به این معنا که در مناطق شهری عموما افراد به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به آموزش‌های بهداشت دسترسی دارند. در این مناطق اصول ابتدایی بهداشت به روش‌های مختلف به افراد آموزش داده می‌شود؛ از مدارس گرفته تا رسانه‌ها، جلسات مراکز بهداشت، شبکه‌های اجتماعی و…. تمامی این موارد، سواد سلامت را در افراد افزایش می‌دهند.

در مقابل در مناطق محروم و کم برخوردار، منابع آموزشی گفته شده وجود ندارند یا حداقل کمتر در دسترس‌اند. در نتیجه افراد برای یادگیری اصول صحیح بهداشت و افزایش کیفیت بهداشت فردی، به باورهای سنتی و مفاهیمی که سینه به سینه منتقل می‌شوند اکتفا می‌کنند. برای همین اصول علمی بهداشت نادیده گرفته می‌شوند؛ نقطه‌ای که نیاز مبرم به آموزش بهداشت حس می‌شود. برای مثال برای بسیاری از افراد توضیح داده نشده که:

• علت شست‌وشوی دست‌ها پیش از صرف غذا چیست؟
• چرا شیر غیرپاستوریزه باعث بروز بیماری می‌شود؟
• شرایط نگه‌داری آب مصرفی چیست؟
• علائم کم‌خونی یا سوءتغذیه چه می‌توانند باشند؟
• مراقبت‌های دوره‌ای مادران باردار چه مواردی هستند و دلیل انجام آن‌ها چیست؟

اطلاعاتی ساده اما درعین‌حال ضروری که عدم اطلاع از آن‌ها، عواقب سنگینی در بر دارد.

نبود آموزش بهداشت و عواقب آن در مناطق محروم

تاثیر وجود یا عدم وجود آموزش بهداشت در سطح کیفی سلامت افراد یک جامعه، فورا مشخص می‌شود. به این صورت که آگاهی از انواع بیماری‌ها و اصول پیش‌گیری از آن‌ها منجر می‌شود که بسیاری از بیماری‌ها قبل از شروع، متوقف می‌شوند. در مقابل عدم آگاهی فرد از حقایق اساسی و ساده بهداشتی و تجمع آن‌ها به‌مرورزمان، بیماری‌های جبران‌ناپذیر فراوانی را رقم می‌زند.

برای مثال، نمونه‌های شایع بیماری‌هایی که در مناطق محروم و کم‌برخوردار وجود دارند و با آموزش بهداشت به‌سادگی قابل پیش‌گیری هستند را نام می‌بریم: 

• اسهال و بیماری‌های گوارشی

نحوه پیش‌گیری: توجه به کیفیت آب آشامیدنی و نحوه نگهداری آن – شست‌وشوی مداوم دست و صورت

• عفونت‌های پوستی و انگلی

نحوه پیش‌گیری: رعایت بهداشت فردی و محیط زندگی

• کم‌خونی و سوءتغذیه در کودکان

نحوه پیش‌گیری: آگاهی از تغذیه صحیح کودکان و نیازهای غذایی آنان

• مشکلات دهان و دندان

نحوه پیش‌گیری: توجه به مراقبت‌های مداوم دهان و دندان و پرهیز از عادت‌های نادرست مانند استعمال دخانیات

نمونه‌های بالا، مشکلاتی هستند که با آموزش پیش‌گیرانه می‌توان از درمان سخت و پرهزینه آن‌ها جلوگیری کرد.

چرا آموزش بهداشت در مناطق محروم اثربخش‌تر از مداخله درمانی است؟

در مناطق محروم دسترسی به درمان و مراکز درمانی به دلایل بسیار مانند فاصله زیاد تا شهر و امکانات محدود و در نتیجه افزایش هزینه‌ها، بسیار محدود است. از همین روی توجه به آموزش بهداشت به‌عنوان رویکرد پیش‌گیرانه، اهمیت چندبرابری پیدا می‌کند. تاثیر ابعاد این موضوع را می‌توان به چند شکل بررسی کرد:

۱- هزینه کم ولی تاثیر زیاد

یک کارگاه آموزشی ۳۰ دقیقه‌ای با هزینه پایین برای والدین با موضوع «مراقبت از کودکان»، می‌تواند از شیوع بیماری‌هایی که درمانشان میلیون‌ها تومان هزینه دارد، جلوگیری کند.

۲- کاهش وابستگی به‌نظام درمان

در مناطقی که با کمبود نیروی درمان مواجهیم، بهترین رویکرد این است که مردم خود توانایی مراقبت پایه‌ای از خود را داشته باشند.

۳- تغییر رفتار، ماندگارترین شکل پیش‌گیری از بیماری

وقتی آموزه‌های بهداشتی به عادت‌های فردی و اجتماعی تبدیل شوند، تاثیر ماندگارتری خواهند داشت به‌گونه‌ای که سطح بالای سلامت را در نسل بعدی نیز تثبیت خواهند کرد.

موانعی که در مسیر آموزش بهداشت با آن‌ها مواجهیم

آموزش بهداشت در مناطق محروم همیشه هم آسان نیست. چالش‌هایی وجود دارد که اگر نادیده گرفته شوند، هر زیرساخت آموزشی بی‌اثر خواهد ماند. از میان این چالش‌ها می‌توان به مهم‌ترین‌ها شاره کرد؛

• تفاوت فرهنگی‌: آموزش‌ها در حیطه بهداشت اگر با زبان و فرهنگ مردم محلی هماهنگ نباشند، معمولا توسط آن‌ها پذیرفته نمی‌شوند.
• عدم وجود مربیان بومی: افرادی که از دل همان جامعه باشند، در جایگاه آموزگار اعتماد بیشتری جلب می‌کنند. عدم توجه به این نکته کاهش اثرگذاری این آموزش‌ها در اذهان افراد را در بر دارد.
• محدودیت در وجود منابع آموزشی: عموما پیش می‌آید که ابزارهای آموزشی ساده مانند کتابچه‌، پوستر، بروشور و حتی یک مکان مناسب جهت آموزش افراد در آن مناطق وجود ندارند. به بیان دیگر، کمبود امکانات و منابع آموزشی محتمل‌ترین چالش خواهد بود.
• اولویت‌های اقتصادی متفاوت: اهم و مهم خانواده‌ها در هنگام اولویت‌بندی برای منابع مالی محدود خود، خواه‌ناخواه دغدغه سلامت را به موارد انتهایی پراهمیت‌ترین‌ها سوق می‌دهد. خانواده‌ای که دغدغه تامین خوراک دارد، اهمیتی به مقوله سلامت و کیفیت آن نداده و حتی نمی‌تواند که بدهد.

در نتیجه قبل از تدوین هر برنامه آموزشی جهت بهبود کیفیت سلامت افراد در مناطق محروم، ابتدا نیاز است فرهنگ مقصد و محدودیت‌های آنان را شناخته و اصول آموزشی خود را تاحدامکان بر مبنای آن‌ها ویرایش نماییم.

ویژگی‌‌های یک آموزش بهداشت مؤثر در مناطق محروم

بنابراین، برای حصول نتیجه عینی در سطح سلامت افراد در مناطق محروم، چند اصل مهم در تدوین برنامه آموزشی بهداشت بایستی لحاظ شوند. در گام نخست، موارد آموزشی هر چه ساده‌تر باشند نتایج بهتری خواهند داشت. پیچیدگی اصول باعث گسستگی ذهن و عدم پیروی فرد از آن می‌شود. مثال‌ها و مواردی که برای افراد ملموس‌تر باشند را در آموزش‌ها رعایت نماییم.

در گام بعدی موارد آموزشی را با زبان و فرهنگ مردم منطقه بومی‌سازی کنیم. اگر موارد آموزشی با کلماتی از جنس زبان منطقه ارائه شوند، پذیرش آن توسط افراد راحت‌تر خواهد بود. همچنین باید توجه داشت که تاثیر از تداوم ناشی می‌شود. بدین معنا که مفاهیم آموزشی فقط اگر مستمر ارائه شوند و به‌مرور تکرار شوند، در پوست و گوشت آن فرهنگ رسوخ می‌کنند و در غیر این صورت به‌محض اتمام دوره آموزشی، فراموش می‌شوند.

نکته آخر آن که همان‌طور که در بالا اشاره شد، استفاده از نیروهای آموزشی بومی که در دل همان فرهنگ بزرگ شده‌اند، باعث می‌شود که افراد ممانعت کمتری در دریافت مفاهیم از خود نشان داده و در زمان کمتری عناوین بهداشتی پایه‌ای را در زندگی روزمره خود تثبیت کنند.

آموزش، حیاتی‌تر از درمان

در مقوله بهبود سطح سلامت افراد، افزایش دانش‌پایه‌ای سلامت رویکرد مؤثرتری در مقایسه با درمان است. در بسیاری از مناطق محروم ایران، اولین نیاز مردم یک بیمارستان یا مرکز درمان مجهز نیست. آنچه بیشتر از هر چیز دیگری کمبود آن احساس می‌شود، دانش‌پایه‌ای سلامت است؛ دانشی که اگر وجود داشته باشد، بسیاری از بیماری‌ها در وهله اول شیوع پیدا نمی‌کنند.

آموزش بهداشت اولین جنبه مهم سلامت است؛ چرا که زیرساختی ایجاد می‌کند که تمامی اقدامات دیگر، از درمان گرفته تا توان‌بخشی، بر آن استوار می‌شوند. اگر این زیرساخت محکم شود، جامعه‌ای با افراد سالم‌تر و خوشحال‌تر خواهیم داشت.

منبع ۱ . منبع ۲ . منبع ۳ . منبع ۴ . منبع ۵

در سایه رشد فناوری، توسعه شهری و پیشرفت‌های پزشکی، شاید فکر کنیم که نظام سلامت در ایران بی‌نقص است و نیازی به بهبود ندارد؛ اما اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، واضح است که بخش مهمی از زنجیره سلامت و بهداشت، یعنی «بهداشت پیشگیرانه» نادیده گرفته شده است. سیاست پیشگیرانه در حوزه سلامت، به‌ویژه در مناطق محروم که با معضل امکانات و تجهیزات حداقلی و همچنین مشکلات اقتصادی روبه‌رو هستیم، رویکرد مناسبی به نظر می‌رسد. در این مطلب ابتدا به بررسی تا اهمیت پیشگیری در امر بهداشت می‌پردازیم. سپس چند راهکار عملی، برای افزایش سطح بهداشت مناطق محروم را ارائه می‌دهیم.

بهداشت پیشگیرانه چیست؟

بهداشت پیشگیرانه (Preventive healthcare) مجموعه اقداماتی است که از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی برای جلوگیری از بروز بیماری‌ها و ابتلای افراد انجام می‌شود. کاهش پیامد بیماری‌ها و درنتیجه جلوگیری از رشد آسیب‌های روانی حاصل از هر بیماری، از مزیت‌های بهداشت پیشگیرانه است.طبق گزارش‌های موجود، در ایران این مسئله در بسیاری از نقاط نادیده گرفته شده است. به‌عنوان‌مثال، ۸درصد از کودکان زیر ۱۲ سال دچار سوءتغذیه هستند. طبق آمارهای سازمان خواربار جهانی، بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار ایرانی، دچار سوءتغذیه بودند. همچنین طبق همین آمار، در این سال‌ها ۳۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر، از ناامنی غذایی متوسط یا شدید رنج می‌بردند. در نتیجه ناتوانی و ضعف در تشخیص بهنگام بیماری‌ها از یک سو و فقدان آموزش مناسب و پوشش درمانی مناسب از سوی دیگر، مثال‌های بارزی برای توجه هرچه بیشتر به بهداشت پیشگیرانه در مناطق محروم هستند. بااین‌حال، مانند بسیاری دیگر از مدل بهداشتی، این مدل در مناطق محروم با ضعف‌های شدیدی روبه‌رو است؛ اما چرا؟!

پیشگیری بهتر از درمان است!

در جواب به این سوال که «چرا مناطق محروم و کم‌برخوردار نسبت به سایر مناطق با ابعاد بزرگ‌تری از ضعف در بهداشت پیشگیرانه مواجه‌اند؟» می‌توان به دلایل زیر اشاره کرد:

• توان مالی پایین خانواده‌ها و اولویت پایین بهداشت: اقتصاد ضعیف در این مناطق باعث شده تا مسائل بهداشتی از اولویت خارج بشوند. این کار موجب اولویت پیداکردن درمان فوری به رویکرد پیشگیرانه شده است.
• در دسترس نبودن مراکز بهداشت: یکی از مهم‌ترین و جدی‌ترین مشکلات مناطق محروم، دسترسی‌نداشتن به مراکز درمانی و بهداشتی است.
• آگاهی پایین افراد در مواجهه با لزوم سلامت پیشگیرانه: بهبود وضعیت سلامت پیشگیرانه در کشور، در قدم اول مستلزم افزایش آگاهی افراد نسبت به آن است. اگر شخصی نسبت به این مسئله آموزشی ندیده باشد نمی‌توان انتظار داشت که بهداشت پیشگیرانه را رعایت کند.
• لزوم هماهنگی بین چند بخش: بهداشت پیشگیرانه نیازمند هماهنگی میان آموزش، محیط‌زیست تغذیه، بهداشت روان، و خدمات پزشکی است. در مناطقی که هر یک از این زیرساخت‌ها ضعیف باشند، این هماهنگی به‌سختی شکل می‌گیرد.

بنابراین، عوامل گفته شده در کنار یکدیگر، موجب موکول‌شدن مواجهه ساده با یک بیماری قابل‌پیشگیری به زمان دیگر و تبدیل‌شدن آن به یک مشکل و بیماری مزمن و جدی‌تر می‌شوند. هزینه‌ها افزایش‌یافته و بار مسئولیت خدمات پزشکی با کمترین تجهیزات ممکن، سنگین‌تر می‌شود.

چگونه از معضلات بهداشتی پیشگیری کنیم؟

بخش‌هایی از نظام سلامت که باید قبل از بروز بیماری‌ها عمل کنند. از مهم‌ترین این اقدامات آموزش پیش از ابتلا افراد به بیماری‌ها، انجام چکاپ، بررسی‌های مداوم، توجه به تغذیه افراد در جهت حذف فاکتورهای مضر غذایی، ایجاد آگاهی نسبت به واکسیناسیون و اصول اولیه مقابله با بیماری‌ها هستند. در بسیاری از مناطق محروم ایران، این موارد به‌طورکلی انجام نمی‌شوند و یا حتی در صورت توجه، بسیار سطحی انجام می‌شوند.

به‌عنوان‌مثال، یکی از عوامل مهم و اساسی در بهداشت پیشگیرانه، غربالگری کودکان به‌وسیله تمرکز بر مادران در هنگام بارداری و ارائه مکمل‌های تغذیه‌ای به آنان و نیز آموزش آنان است. اما متأسفانه هنگامی که این شاخص‌ها کم‌تر موردتوجه قرار گیرند، بیماری‌های قابل‌پیشگیری ظهور می‌کنند که تبدیل به مشکلات پیچیده‌تر می‌شوند.

همچنین از بعد مالی نیز این شاخص‌ها می‌توانند کمک شایان توجهی به اقتصاد کشور کنند؛ به‌طوری‌که هزینه‌های مربوط به‌سلامت را کاهش دهند. نکته‌ای که اغلب مورد غفلت واقع می‌شود. 

راهکار نهایی برای بهبود شرایط

اگر بخواهیم این حلقه گمشده زنجیره سلامت؛ یعنی همان بهداشت پیشگیرانه را فعال کنیم و کیفیت سلامت را در مناطق محروم ارتقا دهیم، چند راه‌حل وجود دارد:

۱-  تقویت مراکزی در راستای ایجاد خدمات پیشگیرانه

می‌توان با تجهیزکردن مراکز بهداشت، تربیت نیروی متخصص در راستای ترویج فرهنگ سلامت پیشگیرانه و نظارت مستمر خدمات آنان، مراکز سلامت در مناطق محروم را تجهیز کرد.

۲- افزایش آگاهی عمومی و آموزش سلامت

آموزش مهارت‌هایی مثل تغذیه سالم، بهداشت محیطی، خودمراقبتی، کنترل استرس و پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر می‌تواند راهکار بعدی باشد. جامعه‌ای که بداند چگونه از سلامت خود محافظت کند، دیرتر به مراکز درمانی نیاز پیدا می‌کند. به قول همان جمله معروف: «پیشگیری بهتر از درمان است!»

۳- پوشش کامل خدمات اولیه در مراکز و خانه‌های بهداشت

واکسیناسیون، تغذیه مادر و کودک، بررسی‌های دوره‌ای و توجه هرچه بیشتر به عوامل محیطی مثل کیفیت آب شرب و محیط تماس، از جمله مواردی هستند که باید به‌عنوان بخشی از خدمات پیشگیرانه در جای‌جای مناطق کم‌برخوردار انجام شوند.

۴- استفاده از نوآوری و مشارکت محلی

همراه و همگام با تمام موارد گفته شده، توجه به ایده‌های نوآورانه با هدف حل مشکلات سلامت در مناطق محروم موثر باشد. برای مثال می‌توان به‌وسیله ایجاد فراخوان در محیط‌های آموزشی مانند دانشگاه‌ها نسبت به ارائه راهکار برای افزایش وضعیت سلامت افراد در این مناطق، گام مهمی در استفاده از نبوغ جوانان کشور و ارتقای کیفیت سلامت برداشت.

هر گامی که در مسیر پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها برداشته شود، به نجات جان انسان‌ها در بعد فردی و ساخت جامعه‌ای سالم‌تر با آینده‌ای روشن‌تر در ابعاد اجتماعی کمک می‌کند. شاید بهداشت پیشگیرانه از مباحثی باشد که به آن کمتر پرداخته شده است؛ اما بدون آن نظام سلامت هر کشوری با مشکل مواجه است. 

پیشگیری در بهداشت، عملی‌ترین راه افزایش سلامت مناطق محروم

در ایران، این موضوع سلامت در بسیاری از مناطق محروم اهمیت بیشتری پیدا کرده است؛ جایی که به دلیل نبود زیرساخت‌های ابتدایی لازم در مقایسه با مناطق شهری، معضل اجتماعی بزرگی را باعث شده است. حال اگر بتوانیم در برنامه‌ریزی‌ها در کشور، بهداشت و بهداشت پیشگیرانه را به رأس امور موردتوجه انتقال دهیم، می‌توانیم کیفیت زندگی در این مناطق را به طور چشمگیر ارتقا دهیم. 

شاید اکنون زمان آن باشد که درصد بیشتری از توجهمان در حیطه سلامت را به پیشگیری معطوف کنیم، جایی که صرف هزینه‌ها کمتر، ضریب تاثیر بیشتر و زمان صرف شده بهینه‌تر خواهند بود. در رویداد ملی رعنا، ما پذیرای محصولات، خدمات و حتی ایده‌هایی که در راستای کمک به مناطق محروم کشورمان باشند، هستیم. برای ثبت‌نام در این رویداد، همین حالا اقدام کنید!
منبع ۱ . منبع ۲ . منبع ۳ . منبع ۴